Verhalen verbinden, ruimte voor vertellen op school

In maart 2007 verscheen het boek:

VERHALEN VERBINDEN

RUIMTE VOOR VERTELLEN OP SCHOOL

Door:
Bas van den Berg
Aat van der Harst
Cocky Fortuin

Vertellen kun je leren
Dit boek is geboren uit het inzicht van de drie schrijvers dat vertellen een belangrijke
rol speelt in het onderwijs. Verhalen zijn onmisbaar in de ontmoeting
van leraren en leerlingen, van leraren onder elkaar en van leraren met ouders of
met de buurt. Dit besef is keer op keer gevoed door ervaringen die wij opdeden
in scholen. We zagen dat een gedeeld verhaal contact tot stand brengt en merkten
dat mensen verloren rondliepen als verhalen ontbraken.
Ons boek is bedoeld voor leraren van het primair onderwijs (bovenbouw), het
voortgezet onderwijs en de beroeps- en volwasseneneducatie. En verder voor
een ieder die van verhalen houdt. We hopen met ons boek de ruimte voor vertellen
in de breedte van het onderwijs te vergroten. Want daar is echt behoefte
aan.
In de afgelopen twee jaar hebben wij mogen genieten van intensieve trainingen
in het werken met verhalen. Deze werden gegeven door dr. Alida Gersie. Zij was
het, die de liefde voor verhalen en vertellen bij ons opnieuw heeft gewekt. Bovendien
heeft zij ons de weg gewezen naar het rijk van mogelijkheden als het
om vertellen gaat. Ze heeft de idee in onze ziel geplant dat authentiek vertellen
alleen mogelijk wordt als er samenhang en samenspraak zijn tussen verteller,
hoorder en het verhaal zelf. Er bestaat geen verhaal als er niet iemand is
die vanuit contact met zichzelf vertellen wil; er is geen vertelling zonder een
persoon die luistert en reageert; er komt geen verhaal tot leven als de eigen dynamiek
ervan niet tot ontvouwing komt. De geestkracht van Alida Gersie heeft
ons aangeraakt en uitgenodigd om deze visie op vertellen verder uit te werken
voor onze beroepspraktijk. Inspiratie voor het vertellen deden we de afgelopen
jaren ook op bij Wibe Veenbaas, de drijvende kracht achter Phoenix opleidingen
in Utrecht. Wij hebben in zijn trainingen geleerd hoe wezenlijk verhalen zijn in
de echte ontmoeting tussen mensen.
In zes hoofdstukken willen we de lezer en gebruiker van het boek warm maken
voor het vertellen in en met een klas of groep. De opbouw van het boek is als
volgt: in de eerste twee hoofdstukken wordt de lezer wegwijs gemaakt in de wereld
van vertellen en verhalen met behulp van theorie, praktijkvoorbeelden en
verhalen en gedichten. In hoofdstuk drie, vier en vijf gaan we in op drie soorten
verhalen: persoonlijke, fictieve en overgeleverde verhalen. Deze hoofdstukken
zijn geordend rond een aantal levensthema’s die cruciaal zijn in de persoonlijke
ontwikkeling van kinderen, jongeren en volwassenen. Ook komen er een aatal
(minder bekende) verhalen aan de orde. Bovendien geven we de docent handvatten
voor het werken met verhalen. Want hoe mooi vertellen ook is: aanvankelijk
kan het best moeilijk zijn. Maar je kunt het leren. Een steun daarbij zijn
de vier V’s: Voorbereiden, Vertellen, Verhelderen en Variëren. Deze keren regelmatig
terug in de hoofdstukken drie, vier en vijf. In het zesde hoofdstuk staan
we nog wat uitgebreider stil bij de vraag hoe je het eigen ‘verhalend vermogen’
verder kunt ontwikkelen. Het boek sluit af met een essay van Alida Gersie, dat
tegelijkertijd een omlijsting is van het voorafgaande. Vragen uit de beginhoofdstukken
worden dan hernomen en nader uitgewerkt.
In de persoonlijke ontwikkeling van mensen spelen verhalen én beelden een
belangrijk rol. Vandaar dat ons, als auteurs, van meet af aan voor ogen stond
dat beelden een gelijkwaardige rol moesten krijgen in dit boek, naast verhalen.
Daarom zijn we op zoek gegaan naar creatieve mensen die in staat zijn om onze
teksten op spanning te zetten met hun verbeelding. Deze hebben we gevonden
in de personen van Els Schopman en Marja Trappenburg. Zij zijn er prachtig
in geslaagd om met hun verbeeldingen (foto’s en andere kunstwerken) een eigen
verhaal te vertellen. Door tekst en beeld tegen elkaar te ‘wrijven’, ontstaat
er speelruimte voor de eigen verbeelding en interpretatie. Vormgever Gijsbert
Raadgever en Bert Simon van CPS Uitgeverij hebben het boek, in een mooie
vorm van samenwerking, gemaakt tot wat het nu is: een lust voor het oog en
een hartelijke uitnodiging om zelf en met elkaar aan de slag te gaan.
Toen wij begonnen met het ontwerpen van het boek, lazen we alledrie ‘Een verhaal
van liefde en duisternis’ van Amos Oz. Hij is een meesterverteller die werelden
weet te openen. Op prachtige en trefzekere wijze beschrijft hij het wel en
wee van mensen. We waren verrukt over deze roman en op de achtergrond heeft
deze ons sterk gemotiveerd om ‘Verhalen verbinden’ te schrijven. We hopen dat
de kracht van Amoz’ werk doorklinkt in ons boek. En als dit boek uitnodigt tot
vertellen, zijn wij in onze opzet geslaagd.
Wij hopen dat ‘Verhalen verbinden, ruimte voor vertellen op school’ zijn weg
mag vinden naar veel scholen. We stellen ons voor dat het in allerhande klassen
en groepen open ligt. Wij rekenen eigenlijk op veel reacties, op verhalen
van mensen die ermee aan de slag zijn gegaan en op suggesties voor nadere
uitwerking.
Bas van den Berg
Cocky Fortuin–van der Spek
Aat van der Harst